Dla rodziców – Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kochanowskiego w Zwoleniu

Anna Nita
psycholog – ITAKA – Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych

„Piekło depresji polega na utracie nadziei”
Antoni Kępiński, „Melancholia”

Depresja nastolatków

Czas dorastania jest okresem kiedy młody człowiek stawia czoła wielu nowym, nieznanym dla siebie wcześniej, zadaniom. Zaczyna powoli uniezależniać się od rodziców, podejmować swoje decyzje, czemu często towarzyszy lęk i poczucie winy. Buduje też pierwsze damsko- męskie relacje, co wiąże się z wątpliwościami co do własnej atrakcyjności i związane z nimi zawstydzenie. W grupie rówieśniczej nastolatek musi walczyć o pozycję, o bycie zaakceptowanym, dlatego zaczyna większa wagę przywiązywać do tego, co myślą o nim inni, bardziej skupia się na swoim wyglądzie zewnętrznym, dostosowuje do panujących mód. Orientuje się też, że wymagania wobec niego rosną i że przestaje być traktowany jak dziecko. To budzi zarówno dumę i chęć całkowitej niezależności, jak i lęk, czy sam sobie poradzi.

Nastolatki zaczynają też widzieć świat takim, jaki on jest – z jego hipokryzją i niesprawiedliwością. Ci, których rodziny mają trudniejszą sytuację materialną, dostrzegają brak perspektyw. Wszyscy zaś w tym wieku mierzą się z upadkiem rodzicielskiego autorytetu: zauważają, że rodzice nie są wszechwładni, są zwykłymi ludźmi, którzy mają ograniczone możliwości.

Pojawienie się tak wielu nowych sytuacji wywołuje wiele przeżyć i emocji, dlatego też nastrój nastolatka ulega ciągłym zmianom. W okresie dojrzewania młodym ludziom zdarzają się trudne dni, zaabsorbowanie własnymi niedoskonałościami albo niesprawiedliwością świata. Specjaliści od psychologii rozwojowej mówią o „naturalnym” w tym okresie nastroju depresyjnym młodzieży, który wyraża się słuchaniem przygnębiającej muzyki, której tematem jest utracona miłość albo, wygłaszaniem pesymistycznych, filozoficznych refleksji na temat świata i ludzi.

Badacz okresu dojrzewania, Bloss, powiązał smutek występujący w okresie dorastania z wewnętrznymi przeżyciami nastolatków. Przede wszystkim doświadczeniem „straty” rodziców, którzy dla nastolatka przestają być wszechmocnymi ideałami i na których ochronę można zawsze liczyć. Konsekwencją tej straty jest poczucie pustki i utrata ideałów, których nie ma czym zastąpić.

Drugą stratą jest utrata „dziecka w sobie”. Wymagania świata zewnętrznego wzrastają i młody człowiek zaczyna orientować się, że beztroskie i spokojne lata minęły i teraz będzie musiał sam się sobą zaopiekować.

1. Czy już się martwić?

Skoro zatem przygnębienie i wybuchowość nastolatka są naturalnym etapem procesu separowania się i osiągania względnej niezależności, trudno jest rozpoznać kiedy symptomy nastolatka już świadczą o depresji. Jednak kiedy nastolatek przestaje się uczyć, ma zmienne nastroje, ucieka z domu i regularnie pije alkohol, jest to znak, że zachowanie nastolatka nie jest związane po prostu z „burzliwym okresem dorastania”, ale może świadczyć o problemie, który wymaga specjalistycznej pomocy.

Rodzicom zdarza się tłumaczyć trudne zachowania nastolatka lenistwem, arogancją, a w najlepszym razie dojrzewaniem. Jeśli jednak przygnębienie, brak motywacji i chęci do pracy nastolatka utrzymują się dłużej niż dwa tygodnie, to może to świadczyć o depresji.

2. Objawy depresji

Charakterystyka depresji u nastolatków jest inna niż u osób dorosłych. Często na pierwszy plan nie wysuwają się smutek i przygnębienie, ale drażliwość, wybuchy złości i zachowania agresywne np. prowokowanie bójek. Jednym z objawów choroby jest wyraźne osłabienie sprawności intelektualnej – nastolatek zaczyna gorzej się uczyć. Często choroba przybiera to postać autoagresji: nadużywania alkoholu, narkotyków lub cięcia się.

Sygnałami świadczącymi o tym, że nastolatek może mieć depresję są:

Smutek, przygnębienie, niemożność przeżywania radości („nic mnie nie cieszy”)
Porzucenie zainteresowań, zaprzestanie swojego hobby, poczucie wszechogarniającej nudy
Zmniejszona aktywność, apatia, spowolnienie, niepodejmowanie działania
Problemy ze snem: bezsenności lub nadmierna senność, niechęć do porannego wstawania
Zmiany apetytu (utrata apatytu i spadek wagi ciała albo przejadanie się i przyrost wagi)
Suchość w ustach
Zmęczenie, brak energii
Lęk, stałe napięcie i niepokój
Trudności w koncentracji i zapamiętywaniu, pogorszenie wyników w nauce, wrażenie pogorszenia się sprawności intelektualnej
Poczucie beznadziejności, niska samoocena
Dolegliwości somatyczne (bóle głowy, w klatce piersiowej, dolegliwości żołądkowe)
Zaprzestanie spotkań ze znajomymi.

3. Depresyjny nastolatek w rodzinie

W depresji można mówić o rodzaju „czarnego narcyzmu”. Myśli chorych na depresję młodych ludzi krążą wokół własnej osoby. Nastolatek nie jest w stanie się zdystansować. „Typowa dla depresji jest myśl, że już nic zmienić się nie może, chyba na gorsze” (A. Kępiński). Dla osoby chorej na depresję przyszłość nie istnieje lub wydaje mu się, że nic dobrego jej nie czeka, a nawet, że jego sytuacja ulegnie pogorszeniu. Nie sądzi, że jest w stanie odnieść jakikolwiek sukces. Podobne prognozy może przedstawiać też w odniesieniu do własnej rodziny.

Nastolatek z depresja najczęściej wyraża swój smutek, lub inne blokowane uczucia poprzez wybuchy gniewu, agresję, drażliwość, co jeszcze potęguje jego poczucie izolacji i odrzucenia. Liczne badania pokazują, że nastolatki cierpiące na depresję czują mniej wsparcia w rodzinie (niezależnie od tego jaką gotowość wsparcia mają rodzice) oraz mają mniejsze poczucie bliskości z rodzicami i rodzeństwem. Wycofanie nastolatka sprawia też, że otrzymuje on mniej pozytywnych informacji od rodziców i nauczycieli. Co potęguje poczucie samotności.

Izolowanie się nastolatka w rodzinie, chęć spędzania czasu samotnie i unikanie kontaktu z rodzicami i rodzeństwem jest spowodowane chęcią uniknięcia konfliktów. Drażliwość i wybuchowość adolescenta są bowiem przyczyną częstych sporów i kłótni z rodzicami, których powtarzalność psuje relacje w rodzinie.

Depresyjne nastolatki są też bardzo wrażliwe na krytykę. Nawet z pozoru niewinna uwaga może wprowadzić w zły nastrój, spotęgować uczucie odrzucenia i sprowokować wybuch gniewu.

4. Depresyjny nastolatek w szkole i wśród rówieśników

Depresja prowadzi do trudności w koncentracji uwagi oraz pogorszenia pamięci, nic zatem dziwnego, że wyniki szkolne nastolatków chorujących na depresję ulegają pogorszeniu. Często muszą się oni także borykać z bezsennością lub nadmierną sennością, dolegliwościami somatycznymi, pobudzeniem lub zahamowaniem psychoruchowym, brakiem motywacji, co dodatkowo wpływa na ich szkolne funkcjonowanie. Te trudności nierzadko powodują wycofanie się ze szkoły, opuszczanie zajęć lub tez otwartą odmowę chodzenia do szkoły w ogóle.

Ponadto depresja przejawia się w funkcjonowaniu w stosunku do rówieśników i nauczycieli. Powolność, negatywizm czy też wybuchy gniewu, kłótliwość, wdawanie się w bójki sprawiają, że chory na depresję nastolatek nie jest popularny wśród kolegów. Zaniżona samoocena prowadzi do trudności w rozwiązywaniu problemów i pogłębia konflikty. Nastolatki w tym czasie nie szanują też autorytetów, zachowują się lekceważąco w stosunku do nauczycieli. Depresyjni adolescenci mają problemy z nawiązywaniem rozmowy, maja mało przyjaciół, a ich relacje trwają krócej. Zdarza im się też wciągać swoich rówieśników w depresyjne rozmowy, w których przedstawia swoją czarną wizje świata i przyszłości, co powoduje, że partnerzy w rozmowie zniechęcają się i unikają wspólnego spędzania czasu.

Dodatkowo trudności w funkcjonowaniu społecznym i izolacja w okresie dorastania nie sprzyjają uzyskiwaniu doświadczeń interpersonalnych i trenowaniu umiejętności społecznych oraz budowaniu korzystnych związków. To może w przyszłości przełożyć się na deficyty w zakresie umiejętności społecznych oraz doprowadzić do sięgania po alkohol i narkotyki.

5. Ryzyko samobójstwa

Wielu nastolatków miało wyobrażenia i myśli samobójcze, dlatego same myśli i fantazje nie świadczą jeszcze o realnym zagrożeniu. Większe ryzyko popełnienia samobójstwa przez młodego człowieka wiąże się z depresją oraz uzależnieniem, brakiem więzi rówieśniczych i unikaniem ludzi. Nastolatki zagrożone samobójstwem zwykle też mówią o chęci popełnienia takiego czynu.

Inne czynniki świadczące o większym ryzyku samobójstwa to niewystarczające więzi w rodzinie, wychowywanie się w rodzinie niepełnej, śmierć lub poprzednio dokonywane próby samobójcze przez członków rodziny lub kolegów.

Istnieją pewne specyficzne cechy, które wyróżniają nastolatki dokonujące prób samobójczych wśród tych będących w depresji. Samobójcy w wieku dojrzewania częściej eksponują psychiczne i rodzinne kłopoty, częściej szukali pomocy, która jednak nie przyniosła ulgi w ich cierpieniu. Nastoletni samobójcy częściej także ujawniają, że ludzie ważni dla nich (członkowie rodziny lub bliscy koledzy) mieli próby samobójcze lub dokonali samobójstwa.

O ryzyku popełnienia samobójstwa świadczą następujące zachowania nastolatka:

groźby samobójcze
wypowiedzi ujawniające pragnienie śmierci
poprzednie próby samobójcze
narastające poczucie izolacji społecznej
apatia, zmienność nastroju, chroniczna panika lub niepokój
kończenie załatwiania spraw (np. rozdawanie osobistej własności)
poczucie zagubienia i pustki wewnętrznej, trudność z podejmowaniem decyzji
niska samoocena lub poczucie winy
nadużywanie substancji psychoaktywnych
wejście w konflikt z prawem

6. Leczenie

Przy leczeniu depresji trzeba działać szybko i zdecydowanie, samo leczenie nastolatka może jednak przybierać różne formy. Czasami wystarczy rozmowa z kimś bliskim, podzielenie się problemem, zainteresowanie i wsparcie od rodziców. Pomaga też, kiedy problem, który zgłasza nastolatek zostaje rozwiązany, np. kiedy rezygnuje on z jakiś zajęć pozalekcyjnych, które były dla niego nadmiernym obciążeniem i których nie lubił. Przy głębszej depresji, zwłaszcza gdy występują zachowania autoagresywne (samookaleczenia, narkotyki, problemy z jedzeniem lub zagrożenie samobójstwem), leczenie wymaga terapii i spotkań z psychologiem. W przypadkach, kiedy nastolatek zupełnie stracił motywacje do życia, a jego zły stan się przedłuża, trzeba stosować leczenie łączone, czyli leki, które zaleca psychiatra oraz psychoterapię. Czasem konieczna jest hospitalizacja.

Różne formy pomocy psychoterapeutycznej:

Psychoterapia indywidualna: pomocna dla nastolatków, kiedy z jakiś powodów nie można zgłosić się na terapię rodzinną. Polega na spotkaniach z psychoterapeutą, na których nastolatek może zastanowić się nad swoją sytuacją i poszukać dróg wyjścia. Psychoterapia pomaga zrozumieć nastolatkowi jego wewnętrzny świat i to, co jest źródłem cierpienia. Daje też doświadczenie dobrej i rozumiejącej relacji, poczucie bycia wysłuchanym oraz tego, że to co czuje jest ważne i akceptowane.

Psychoterapia grupowa: polega na spotkaniu w grupie osób, w tym przypadku nastolatków. Grupa prowadzona jest przez jednego albo dwóch psychoterapeutów. Terapia grupowa ma tę przewagę nad indywidualną, że pozwala nastolatkowi na nawiązanie kontaktu z ludźmi w podobnym wieku, podzielenie się swoimi problemami i uzyskanie wsparcia od innych nastolatków. To także okazja na trening umiejętności społecznych, w której nastolatek będzie miał szansę na uzyskanie pozytywnych informacji zwrotnych od grupy. Dobrze prowadzona grupa powinna wzmocnić poczucie własnej wartości, zapobiegać odrzuceniu, wprowadzić zdrowe normy zachowania.

Terapia rodzinna: uczestniczy w niej cała rodzina (rodzice + dzieci), pozwala zrozumieć zachowanie dziecka w kontekście tego, co dzieje się w całej rodzinie. Psychoterapia rodzinna jest bardzo skuteczna w problemach z zachowaniem u dzieci i młodzieży. Pozwala uniknąć stygmatyzacji nastolatka jako tego, który jest źródłem problemów oraz przyjrzeć się temu, jak rodzina się komunikuje, jakie są potrzeby poszczególnych jej członków oraz jaka jest funkcja nastolatka w rodzinie. Często kiedy cała rodzina zaczyna się lepiej ze sobą komunikować, potrzeby emocjonalne wszystkich są lepiej zaspokajane, nastolatek zdrowieje.

https://porcelanoweaniolki.pl/

Polecamy jeszcze inne artykuły:

Depresja a zaginięcia
autor: Aleksandra Andruszczak-Zin – Dyrektor Zespołu Pomocy Psychologicznej – Fundacja ITAKA
Męska depresja
autor: Iwona Wasil – Dyrektor ds. Projektów Profilaktycznych i Edukacyjnych – Fundacja ITAKA
Depresja u dzieci i młodzieży
autor: Dorota Olbryś – psycholog, psychoterapeuta, trener umiejętności psychospołecznych w Ośrodku PSYCHOKLINIKA w Warszawie